در نظام هاي آموزشي معمولا افراد از مسير معلمي به مناصب و سمت هاي مديريت و رهبري آموزشي دست مي يابند و از اين رو احتمالا مفهوم درستي ازمديريت و رهبري درذهن ندارند. آنها كار مديريت را از ديدگاه معلمان مي نگرند. گرچه اين نگرش خوب ولازم است ولي كافي نيست . نقش مديريت و رهبري آموزشي بايد با توجه به همه عناصر و عوامل موثر در محيطي آموزشي ايفا شود. از اين رو لازم است افرادي كه به مديريت مراكز و سازمان هاي آموزشي گمارده مي شوند به دانش و معلومات نگرش ها و مهارت هاي ويژه اي مجهز باشند.
در مقابل اهميت نقش مدير آموزشي و ضرورت تربيت او هنوز جايگاه واقعي خود را پيدا نكرده است از اين رو غالبا اقدام چشم گيري در زمينه تربيت مدير مشاهده نمي شود. در بهترين شرايط مديريت مدارس و ادارات و بخش هاي آموزش وپرورش به افرادي سپرده مي شود كه سابقه و تجربه معلمي داشته ولي در زمينه مديريت و رهبري دانش و مهارت لازم و كافي ندارند. به علاوه در اغلب كشورها مديريت آموزشي و مسائل مرتبط با آن معمولا در سطح كلان يعني در ارتباط با مديريت تشكيلات كلي نظام آموزش وپرورش حائز اهميت است و به مديريت و رهبري آموزشي در سطح خرد يعني مدرسه و محيط آموزشي چندان توجهي نمي شود.
با اين ملاحظات و با توجه به اهميت نقش آموزش وپرورش و مديريت آن آموزش و تربيت افرادي كه بتوانند در همه رده هاي نظام آموزش وپرورش رسمي نقش هاي رهبري و مديريت را عهده دار شوند بيش از پيش ضرورت مي يابد.
پيشينه معلمي و تجربه هاي ناشي از آن گرچه زمينه ساز خوب و لازمي براي ايفاي وظايف رهبري در آموزش وپرورش است ولي به تنهايي كافي نيست . مديران آموزشي بايد علاوه بر آن در حيطه معارف علوم و فنون و مهارت هاي مرتبط با آموزش وپرورش و مديريت به اندازه كافي آموزش ببينند.
در نظام آموزشي هر جامعه اي مديران و رهبران آموزشي بايد :
1 ـ با فرهنگ جامعه خود آشنايي كافي داشته باشند .
2 ـ نظام آموزش وپرورش جامعه خود را به خوبي بشناسند و از پيشينه تاريخي و تحولات آن آگاه باشند .
3 ـ از فلسفه ارزش ها هدف ها و مقاصد كلي آموزش وپرورش مطلع باشند .
4 ـ اصول و فنون آموزش وپرورش را به خوبي بدانند .
5 ـ نسبت به كار خود نگرش علمي داشته باشند .
6 ـ با انديشه ها و نظريه هاي مديريت و رهبري آشنا باشند و از رهنمودهاي آنها در عمل و رفتار تبعيت كنند .
7 ـ مشكلات و مسائل مدارس و نظام آموزشي را در ارتباط با شرايط و ويژگي هاي جامعه تجزيه و تحليل كنند .
8 ـ روابط متقابل خانواده مدرسه و جامعه را درك كنند .
9 ـ مسائل و مشكلات رواني و رفتاري دانش آموزان را در پرتو معلومات علوم رفتاري تشخيص دهند و در حل آنها بكوشند .
10 ـ به فنون اداري و مالي و تداركاتي آموزش وپرورش آشنا باشند .
11 ـ در زمينه علوم تربيتي و روان شناسي دانش و معلومات كافي داشته باشند و در موارد لازم كاركنان آموزشي خود را راهنمايي كنند .
12 ـ در زمينه معلمي آموزش و تجربه كافي داشته باشند .
علاوه بر اين صلاحيت ها و مهارت ها مديران آموزشي به اقتضاي موقعيت بايد ملاحظات فرهنگي اخلاقي ديني و ايدئولوژيكي جامعه خود را نيز عملا رعايت كنند و ايجاد مشخصات فوق در افرادي كه نقش هاي رهبري و مديريت در نظام آموزشي را برعهده مي گيرند عمدتا از طريق پيش انديشي و آينده نگري و طرح و اجراي برنامه هاي آموزشي و كارورزي امكان پذير است و ديگر زمان آن نيست كه گفته شود مهارت ها و شايستگي هاي لازم فقط از طريق تجربه و عمل قابل حصول است .
اثربخشي در مديريت و رهبري آموزشي از طريق جذب تربيت و كارگماري افرادي كه مستعد و شايسته ايفاي چنين نقشي باشند تحقق خواهد يافت كه لازمه اجراي موثر برنامه استفاده از روش هاي منظم در گزينش افراد استادان و مربيان و ارزشيابي مداوم پيشرفت آموزشي است . در صورت اجراي موثر برنامه افرادي كه تحت آموزش قرار مي گيرند به تدريج چشم انداز نظري و شناختي لازم براي مديريت در نظام آموزشي و سازمان هاي آن را كسب كرده و به مهارت هاي موردنياز محيط آموزشي مجهز مي شوند تا با آمادگي كافي بتوانند نقش هاي مديريت و رهبري را در نظام آموزشي ايفا نمايند.

جواد افشاري